Μία από τις ενέργειες της επιστήμης της πρόβλεψης είναι η διάγνωση των μελλοντικών ευκαιριών και των μελλοντικών κινδύνων που θα εμφανιστούν στο μέλλον.
Τα πάντα γύρω μας αλλάζουν συνεχώς κυρίως λόγω των νέων τεχνολογιών. Σήμερα βρισκόμαστε στην τέταρτη τεχνολογική επανάσταση, που θα αλλάξει ριζικά τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε, επιχειρούμε και σχετιζόμαστε ο ένας με τον άλλον. Το εύρος και η πολυπλοκότητά των αλλαγών δε θα μοιάζει με τίποτα που έχει βιώσει πριν η ανθρωπότητα. Για αυτό η ανταπόκριση πρέπει να είναι ολοκληρωμένη και περιεκτική, με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών της παγκόσμιας κοινότητας, από το δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα ως την ακαδημαϊκή κοινότητα και τους απλούς πολίτες.
• Η πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση χρησιμοποίησε τη δύναμη του νερού και του ατμού για τη μηχανοποίηση της παραγωγής (ξεκίνησε το 1784)
• Η δεύτερη την ηλεκτρική ενέργεια για μαζική παραγωγή (ξεκίνησε το 1870).
• Η τρίτη την πληροφορική και τα ηλεκτρονικά είδη για την αυτοματοποίηση της παραγωγής (ξεκίνησε το 1969).
• Τώρα, μια τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση αναπτύσσεται η οποία χαρακτηρίζεται από συνδυασμό και συγχώνευση τεχνολογιών με ασαφή όρια μεταξύ της φυσικής, ψηφιακής και βιολογικής σφαίρας (ξεκίνησε το 2010).
Τα κύρια χαρακτηριστικά της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης είναι:
• η ταχύτητα,
• η έκταση και
• οι επιπτώσεις των συστημάτων.
Η ταχύτητα των σημερινών ανακαλύψεων δεν έχει ιστορικό προηγούμενο. Σε σύγκριση με τις προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις, η τέταρτη εξελίσσεται με έναν εκθετικό και όχι γραμμικό ρυθμό. Επιπλέον, δημιουργεί δραστικές (disruptiveness) αλλαγές σχεδόν σε κάθε βιομηχανία, σε κάθε χώρα. Το εύρος και το βάθος των αλλαγών αυτών προαναγγέλλουν την ολοκληρωτική μετατροπή των συστημάτων:
• παραγωγής,
• διαχείρισης και
• διακυβέρνησης.
Οι δυνατότητες των δισεκατομμυρίων ανθρώπων που συνδέονται με κινητές συσκευές, με πρωτοφανή επεξεργαστική ισχύ, χωρητικότητα αποθήκευσης, καθώς και πρόσβαση στη γνώση, είναι απεριόριστες. Και οι δυνατότητες αυτές θα πολλαπλασιαστούν με τις αναδυόμενες τεχνολογικές επαναστάσεις, σε τομείς όπως:
• η τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence),
• η ρομποτική,
• το «Ίντερνετ των πραγμάτων»
• τα αυτόνομα οχήματα (drones)
• η εκτύπωση 3-D,
• η νανοτεχνολογία,
• η βιοτεχνολογία,
• η επιστήμη των υλικών,
• η αποθήκευση ενέργειας
• big data και
• οι κβαντικοί υπολογιστές
Όπως και στις επαναστάσεις που προηγήθηκαν, η τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση έχει τη δυνατότητα να αυξήσει τα παγκόσμια επίπεδα εισοδήματος και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής σε όλο τον κόσμο. Μέχρι σήμερα, οι καταναλωτές που έχουν αποκτήσει τα μέγιστα από τον ψηφιακό κόσμο, είναι αυτοί που μπορούν να τον αντέξουν οικονομικά και να έχουν πρόσβαση σε αυτόν. Η τεχνολογία έχει καταστήσει δυνατό τα νέα προϊόντα και υπηρεσίες να αυξάνουν την αποτελεσματικότητα και την χαρά της προσωπικής μας ζωής. Η παραγγελία ενός ταξί, η κράτηση μιας πτήσης, η αγορά ενός προϊόντος, μια πληρωμή, η προβολή ταινιών και μουσικής ή το να παίζεις ένα παιχνίδι – οποιοδήποτε από αυτά μπορεί τώρα να γίνει εξ αποστάσεως. Ήδη η εξέλιξη της τεχνολογίας και διεύρυνση του διεθνούς εμπορίου μεταξύ των ανοιχτών οικονομιών, έχουν μειώσει το παγκόσμιο ποσοστό φτώχιας από 37% που ήταν το 1990 σε 9% στο 2015.
Στο μέλλον, η τεχνολογική καινοτομία θα οδηγήσει επίσης σε μακροπρόθεσμα οφέλη:
• στην αποδοτικότητα και την παραγωγικότητα,
• το κόστος μεταφορών και επικοινωνιών θα μειωθεί,
• τα logistics και οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού θα γίνουν πιο αποτελεσματικά και
• το κόστος των συναλλαγών θα μειωθεί,
έτσι συνολικά θα ανοίξουν νέες αγορές που θα οδηγούν στην οικονομική ανάπτυξη.
Ταυτόχρονα, έχει επισημανθεί, ότι η 4η βιομηχανική επανάσταση θα μπορούσε να δημιουργήσει μεγαλύτερη ανισότητα, ιδιαίτερα στις χειρωνακτικές εργασίες. Καθώς ο αυτοματισμός αντικαθιστά την χειρωνακτική εργασία σε ολόκληρη την οικονομία, η αντικατάσταση των εργαζομένων από μηχανές θα μπορούσε να επιδεινώσει το χάσμα μεταξύ των μισθών των εργαζομένων και των χρημάτων που εισέρχονται σαν αποπληρωμή μέρους της αρχικής επένδυσης. Από την άλλη πλευρά, είναι επίσης πιθανό ότι η αντικατάσταση των εργαζομένων από την τεχνολογία, συνολικά, να οδηγήσει σε αύξηση των ασφαλών και ικανοποιητικών θέσεων εργασίας.
Στο σημείο αυτό έχει μεγάλη σημασία, οι κυβερνήσεις και η εκπαιδευτική κοινότητα, να αντιληφθούν τις αλλαγές που έρχονται ώστε με κατάλληλες ενέργειες να εκπαιδεύσουν τις νέες γενιές στις νέες θέσεις εργασίας που η 4η βιομηχανική επανάσταση φέρνει. Μελέτες δείχνουν ότι το 60% των παιδιών που εισέρχονται τώρα στο δημοτικό σχολείο θα δουλέψουν σε ειδικότητες που ακόμα δεν έχουν δημιουργηθεί.
Η μη έγκαιρη προσαρμογή των εκπαιδευτικών συστημάτων και των επιχειρήσεων στις αλλαγές που έρχονται, θα δημιουργήσει αρνητική στάση της κοινωνίας στις αλλαγές, πράγμα το οποίο θα οδηγήσει στην έλλειψη προσαρμογής της οικονομίας και της κοινωνίας και περαιτέρω μείωση του επιπέδου ευημερίας και αύξηση της φτώχιας.
Σε χώρες υψηλού εισοδήματος η ζήτηση για εργαζόμενους υψηλής εξειδίκευσης έχει αυξηθεί, ενώ η ζήτηση για εργαζόμενους με λιγότερη εκπαίδευση και λιγότερων δεξιοτήτων έχει μειωθεί. Το αποτέλεσμα είναι μια αγορά εργασίας με μια ισχυρή ζήτηση στα υψηλά και χαμηλά άκρα, αλλά με μια «κοιλιά» στη μέση.
Αυτό εξηγεί γιατί τόσοι πολλοί εργαζόμενοι είναι απογοητευμένοι και φοβισμένοι ότι τα εισοδήματα αυτών και των παιδιών τους θα συνεχίσουν να λιμνάζουν. Επίσης έτσι εξηγείται γιατί οι μεσαίες τάξεις σε όλο τον κόσμο όλο και περισσότερο βιώνουν μια διάχυτη αίσθηση δυσαρέσκειας και αδικίας.
Η δυσαρέσκεια τροφοδοτείται επίσης από τη διείσδυση των ψηφιακών τεχνολογιών και τη δυναμική της ανταλλαγής πληροφοριών που χαρακτηρίζει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Περισσότερο από το 30 τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού χρησιμοποιεί τώρα πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης για να συνδεθεί, να μάθει και να μοιράζεται πληροφορίες. Σε έναν ιδανικό κόσμο, αυτές οι αλληλεπιδράσεις θα έδιναν την ευκαιρία για διαπολιτισμική κατανόηση και τη συνοχή. Ωστόσο, μπορούν επίσης να δημιουργήσουν και να διαδώσουν μη ρεαλιστικές προσδοκίες ως προς το τι συνιστά επιτυχία για ένα άτομο ή μια ομάδα, καθώς και δίνουν πάτημα να εξαπλωθούν ακραίες ιδέες και ιδεολογίες. Άρα η αλλαγή των συστημάτων εκπαίδευσης και η προσαρμογή τους στις αλλαγές που φέρνει η 4η βιομηχανική επανάσταση είναι πρωταρχικής σημασίας για να μειωθούν τωρινές και μελλοντικές ανισότητες.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Επίκουρος Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης
** Η Ιωάννα Ατσαλάκη είναι MSc Πολυτεχνείου Κρήτης